Η πρωτοκοινωνική συμπεριφορά των παιδιών 

Βασιλική Παππά



Οι θετικές κοινωνικές συμπεριφορές εμφανίζονται νωρίς στη ζωή του ατόμου. Η εμφάνιση αυτών των συμπεριφορών κατά τη βρεφική ηλικία έχει οδηγήσει στη διαπίστωση ότι τα βρέφη γεννιούνται με την προδιάθεση για ηθικότητα και αλτρουισμό. Ποιες είναι οι υπόλοιπες πρώιμες θετικές συμπεριφορές των παιδιών που οι γονείς μπορούν να ενισχύσουν;

Με τον όρο πρωτοκοινωνική συμπεριφορά αναφερόμαστε στην ηθελημένη συμπεριφορά που έχει ως σκοπό να ωφελήσει ή να ευεργετήσει τους άλλους. Η πρωτοκοινωνική ή φιλοκοινωνική ή θετική κοινωνική συμπεριφορά αφορά το μοίρασμα,

την επίδειξη βοήθειας, φροντίδας ή συμπόνιας (Eisenberg, Spinrad & Knafo-Noam, 2015). Όπως η επιθετική συμπεριφορά πηγάζει από τον θυμό, έτσι και η πρωτοκοινωνική συμπεριφορά πηγάζει από την ενσυναίσθηση και τη συμπάθεια (Lightfoot, Cole & Cole, 2014).

Οι θετικές κοινωνικές συμπεριφορές εμφανίζονται νωρίς στη ζωή του ατόμου. Από τη στιγμή που τα βρέφη αρχίζουν να μπουσουλούν επιδεικνύουν τέτοιου είδους συμπεριφορές (Hay & Cook, 2007). Η εμφάνιση αυτών των συμπεριφορών κατά τη βρεφική ηλικία έχει οδηγήσει στη διαπίστωση ότι τα βρέφη γεννιούνται με την προδιάθεση για ηθικότητα και αλτρουισμό (Wynn & Bloom, 2014. Vanish & Tomasello, 2014).

Κατά τη βρεφική και τη νηπιακή ηλικία, οι πιο χαρακτηριστικές φιλοκοινωνικές συμπεριφορές είναι η επίδειξη βοήθειας, το μοίρασμα και η επίδειξη ενδιαφέροντος. Πρόκειται για την πρώτη επίδειξη αλτρουισμού. Κατά τους 12 μήνες τα παιδιά αρχίζουν να δείχνουν με το δάκτυλο, ενημερώνοντας τον γονιό για πράγματα ή γεγονότα που δεν έχουν πέσει στην αντίληψή του.

Επίσης, θα προσφέρουν στον γονιό βοήθεια στην εκτέλεση καθηκόντων, όπως το να τον βοηθήσουν πιάσει ένα αντικείμενο που βρίσκεται πιο μακριά (Hepach, Vanish & Tomasello, 2013). Σταδιακά, μετά τον 12ο μήνα, το παιδί εκδηλώνει συμπεριφορές μοιράσματος ή παραχώρησης, όπως το να προσφέρει στον άλλο για λίγο ένα αντικείμενο που κρατά. Αυτές οι συμπεριφορές μειώνονται σταδιακά από τους 18 ως τους 30 μήνες, αλλά γίνονται πιο στοχευμένες και επιλεκτικές (Lehalle & Mellier, 2009).

Καθώς πλησιάζουν την ηλικία των τριών χρόνων, τα παιδιά νηπιακής ηλικίας είναι περισσότερο σε θέση να παρηγορήσουν άτομα που βλέπουν να υποφέρουν, όπως αγκαλιάζοντας κάποιον που πονάει, ή να μοιραστούν πράγματα με κάποιον που βλέπουν ότι τα χρειάζεται, για παράδειγμα τροφή ή παιχνίδι (Brownell, Iesue, Nichols & Svetlova, 2013). Όσον αφορά την παρηγοριά, τα παιδιά κάτω των 5 ετών έχουν την τάση να παρηγορούν όταν θέλουν να μειώσουν τη θλίψη τους που προκλήθηκε από την επίδειξη της θλίψης του άλλου και όχι τόσο για να επιδείξουν αλτρουισμό (Lehalle & Mellier, 2009).

Αυτές οι πρώιμες θετικές κοινωνικές συμπεριφορές δε φαίνεται να διαφοροποιούνται ανάλογα με το φύλο, ωστόσο οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί συνήθως αναφέρουν ότι τα κορίτσια κατά τη μέση παιδική ηλικία έχουν την τάση να είναι πιο παρηγορητικά από τα αγόρια ενώ τα αγόρια επιδίδονται σε επίδειξη ενδιαφέροντος προς τον άλλο με πιο ριψοκίνδυνες συμπεριφορές (Becker & Eagly, 2004). Οι θετικές κοινωνικές συμπεριφορές των βρεφών έχει βρεθεί ότι δεν παρουσιάζουν διαπολιτισμικές διαφορές (Eisenberg, Spinrad & Morris, 2014).

Η φιλοκοινωνική συμπεριφορά των παιδιών υποστηρίζεται από την ενσυναίσθηση, η οποία εκδηλώνεται με το κλάμα των βρεφών στο άκουσμα του κλάματος άλλων βρεφών (Nichols, Svetlova & Brownell, 2014). Κατά την ηλικία των 15 μηνών ως 20 μηνών τα βρέφη μιμούνται τη συμπεριφορά του ατόμου που δυσφορεί, για παράδειγμα υιοθετώντας την ίδια στάση σώματος.

Από τους 16 μήνες τα παιδιά επιδεικνύουν περισσότερες φιλοκοινωνικές συμπεριφορές παρηγοριάς, για παράδειγμα προσφέρουν το μπιμπερό τους στη μητέρα τους όταν είναι κουρασμένη ή της δίνουν το αρκουδάκι τους (Lehalle & Mellier, 2009). Στα νήπια, η ενσυναίσθηση εκδηλώνεται με την επίδειξη παρηγοριάς προς τους άλλους (Hoffmann, 2000).

Άλλες μορφές πρωτοκοινωνικής συμπεριφοράς, όπως οι προσπάθειες των παιδιών να βοηθήσουν τους ενήλικες σε δουλειές στο σπίτι, μπορεί να προκύψουν από την επιθυμία των μικρών παιδιών για δημιουργία δεσμών μέσα από την εκτέλεση των καθηκόντων των ενηλίκων (Carpendale, Kettner & Audet, 2014). Καθώς το παιδί μεγαλώνει, τα κίνητρα για μια θετική κοινωνική συμπεριφορά διαφοροποιούνται.

Για παράδειγμα, το τάισμα ενός κατοικίδιου μπορεί να είναι διασκεδαστικό για ένα μικρό παιδί και σταδιακά να κινητοποιείται από μια αίσθηση υπευθυνότητας και ενδιαφέροντος για το κατοικίδιο (Laible & Karahuta, 2014).

Ως την ηλικία των 4 ετών, τα παιδιά αναλογίζονται περισσότερο τόσο τις δικές τους πράξεις όσο και των άλλων (Paulus, 2015). Κατά τη διάρκεια της πρώιμης και της μέσης παιδικής ηλικίας οι συνομήλικοι –εκτός από τους γονείς –διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση θετικών κοινωνικών συμπεριφορών (Evans & Lee, 2014).

Καθώς τα παιδιά αρχίζουν να κατανοούν τα συναισθήματα των παιδιών της ηλικίας τους και τις προσδοκίες των δασκάλων τους, αρχίζουν να επιδίδονται σε ψέματα θετικής κοινωνικής συμπεριφοράς για να προστατεύσουν τα συναισθήματα του άλλου (Jambon & Smetana, 2014).

Κατά τη διάρκεια της πρώιμης εφηβικής ηλικίας η θετική κοινωνική συμπεριφορά τείνει να εξασθενεί αλλά αργότερα επανέρχεται (Sokol, Hammond, Kuebli & Sweetman, 2015). Σιγά σιγά και καθώς οι έφηβοι γίνονται κοινωνικά ανεξάρτητοι εμφανίζεται μια νέα μορφή θετικής κοινωνικής συμπεριφοράς, αυτής του εθελοντισμού, η οποία συσχετίζεται με ενασχόληση με τα κοινά και στην κατοπινή ενήλικη ζωή (Freund & Blanchard-Fields, 2014).

Η θεωρία της κοινωνικής μάθησης υποστηρίζει ότι στην εκμάθηση θετικών συμπεριφορών σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι γονείς και οι «σημαντικοί άλλοι», όταν αυτοί παρέχουν στο παιδί θετική ενίσχυση για το γεγονός ότι έχει συμπεριφερθεί με ηθικά ενδεδειγμένο τρόπο. Όταν, για παράδειγμα ο γονιός επαινεί το παιδί του διότι μοιράστηκε το παιχνίδι του με το αδελφάκι του ή με ένα άλλο παιδί, το παιδί είναι πολύ πιθανό να επαναλάβει αυτή τη συμπεριφορά και στο μέλλον.

Ωστόσο, η προσέγγιση της κοινωνικής μάθησης υποστηρίζει ότι δεν είναι απαραίτητο να υπάρχει θετική ενίσχυση για την επίδειξη θετικής κοινωνικής συμπεριφοράς, καθώς το παιδί μαθαίνει τις συμπεριφορές αυτές και με πιο έμμεσους τρόπους, δηλαδή με την παρατήρηση της συμπεριφοράς των άλλων, που αποτελούν γι’ αυτό πρότυπα συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, όταν ένας φίλος παρατηρήσει τη συμπεριφορά του παραπάνω παιδιού και δει τη συμπεριφορά αυτή να επαινείται, είναι πολύ πιθανό να επαναλάβει και ο ίδιος τη συγκεκριμένη συμπεριφορά.

Γενικά, η μίμηση προτύπου βοηθά το παιδί στη διαμόρφωση κανόνων και αρχών, ειδικά στο τέλος της προσχολικής ηλικίας που αρχίζει να διαμορφώνει κάποιες γενικές αρχές συμπεριφοράς και αυτή η διαδικασία ονομάζεται «αφαιρετική μίμηση προτύπου» (Feldman, 2009). Ο ρόλος των γονέων στη διαμόρφωση της θετικής κοινωνικής συμπεριφοράς των παιδιών είναι αδιαμφισβήτητα σημαντικός.

Μέσω του διαλόγου τον οποίο μπορούν να διεξάγουν με τα παιδιά τους από τη νηπιακή ακόμα ηλικία, οι γονείς μπορούν να μιλήσουν σχετικά με τα συναισθήματα των άλλων (για παράδειγμα, στενοχωρημένος, λυπημένος), ενισχύοντας την εμπλοκή των παιδιών σε συμβάντα που ενδείκνυνται για την επίδειξη θετικών κοινωνικών συμπεριφορών αλλά και για την κοινωνική μάθηση (Waugh, Brownell & Pollock, 2015).

---

Βιβλιογραφικές παραπομπές

Becker S.W., Eagly A.H.,“The heroism of women and men”. Am Psychol. 2004;59: p. 163-178.

Brownell C.A., Iesue S.S., Nichols S.R., Svetlova M.,“Mine or yours? Development of sharing in toddlers in relation to ownership understanding”. Child Dev. 2013;84(3): p. 906-920.

Carpendale J.I.M., Kettner V.A., Audet K.N.,“On the nature of toddlers’ helping”. Soc Dev. 2014;24(2): p. 357-366.

Eisenberg N., Spinrad T.L., Knafo-Noam A.,“Prosocial development”. In: LambM.E., ed. Handbook of child psychology and developmental science. 7th ed. Hoboken, NJ: Wiley; 2015: p. 610-656.

Eisenberg N., Spinrad T.L., Morris A.,“Empathy-related responding in children”. In: Killen M., Smetana J.G., eds.Handbook of moral development. New York: Psychology Press; 2014: p. 184-207.

Evans A.D., Lee K.,“Lying, morality, and development”. In: Killen M., Smetana J.G., eds. Handbook of moral development. New York: Psychology Press; 2014: p. 361-384.

Feldman, R. (2009). Εξελικτική ψυχολογία. Διά βίου ανάπτυξη (επιστ. επιμ.: Η. Γ. Μπεζεβέγκης, μτφρ. Ζωή Αντωνοπούλου) Α΄τόμος. Αθήνα: Gutenberg.

Freund A.M., Blanchard-Fields F.,“Age-related differences in altruism across adulthood: Making personal financial gain versus contributing to the public good”. Dev Psychol. 2014;50(4): p. 1125-1136. 

Hart D., Atkins R., Donnelly T.M.,“Community service and moral development”. In: Killen M., Smetana J.G., eds.Handbook of moral development. Mahwah, NJ: Erlbaum; 2006: p. 633-656.

Hay D.F., Cook K.V.,“The transformation of prosocial behavior from infancy to childhood”. In: Brownell C.A., Kopp C.B., eds. Socioemotional development in the toddler years: Transitions and transformations. New York: Guilford Press; 2007: p. 100-131.

Hepach R., Vaish A., Tomasello M.,“A new look at children’s prosocial motivation”. Infancy. 2013;18(1): p. 67-90.

Hoffman M.L., Empathy and moral development: Implications for caring and justice. New York: CambridgeUniversity Press; 2000.

Jambon M., Smetana J.G.,“Moral complexity in middle childhood: Children’s evaluations of necessary harm”.Dev Psychol. 2014;50(1): p. 22.

Laible D., Karahuta E. “Prosocial behaviors in early childhood”. In: Padilla-Walker L.M., Carlo G., eds. Prosocial development: A multidimensional approach. OxfordUniversity Press; 2014.

Lehalle, H. &Mellier, D. (2009). Ψυχολογία της ανάπτυξης. Παιδική ηλικία και εφηβεία. Αθήνα: Πεδίο.

Lightfoot, C., Cole, M. & Cole, S. R. (2014). Η ανάπτυξη των παιδιών (επιστ. επιμ.: Ζ. Μπαμπλέκου, μτφρ.: Μ. Κουλεντιανού). Αθήνα: Gutenberg.

Nichols S.R., Svetlova M., Brownell C.A.,“Toddlers’ responses to infants’ negative emotions”. Infancy. 2014;20(1): p. 70-97.

Paulus M. “Children’s inequity aversion depends on culture: A cross-cultural comparison”. J. Exp. Psychol. 2015;132: p. 240-246.

Pettygrove D.M., Hammond S.I., Karahuta E.L., Waugh W.E., Brownell C.A.,“From cleaning up to helping out: Parental socialization and children’s early prosocial behaviour”. Infant Behavior and Development.2013;36: p. 843-846. 

Sokol B.W., Hammond S.I., Kuebli J., Sweetman L.,“The development of agency”. In: Overton W.F., Molenaar P.C.M., eds. Handbook of child psychology and developmental science. Hoboken, NJ: Wiley; 2015: p. 284-322.

Vaish A., Tomasello M.,“The early ontogeny of human cooperation and morality”. In: Killen M., Smetana J.G., eds. Handbook of moral development. New York: Psychology Press; 2014: p. 279-98.

Waugh W., Brownell C., Pollock B.,“Early socialization of prosocial behavior: Patterns in parents’ encouragement of toddlers’ helping in an everyday household task”. Infant Behav Dev. 2015;39: p. 1-10.

Wynn K., Bloom P.,“The moral baby”. In: Killen M., Smetana J.G., eds. Handbook of moral development. New York: Psychology Press; 2014: p. 435-53.

Πηγή  psychologynow.gr