O ρόλος των γονέων στην ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης

Η συναισθηματική ζωή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με κάθε τομέα των κοινωνικών σχέσεων. Η ανταλλαγή των συναισθημάτων είναι παράγοντας πρωταρχικής σημασίας στην ανάπτυξη των ατόμων. Οι ειδικοί θεωρούν ότι η γνωστική  και συναισθηματική ανάπτυξη είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος στην ολότητα της ζωής.

Η συναισθηματική νοημοσύνη αναφέρεται στην ικανότητα να κατανοεί κανείς  τα συναισθήματα του και τα συναισθήματα των άλλων, καθώς και
στην ικανότητα να τα διαχειρίζεται και να έχει τον έλεγχο του εαυτού του. Έρευνες δείχνουν ότι σε πολλές περιπτώσεις οι αρνητικές συναισθηματικές αντιδράσεις των παιδιών οφείλονται σε αυτό που ονομάζεται ελλιπής συναισθηματική νοημοσύνη, ή με άλλα λόγια συναισθηματική ανωριμότητα.

Η συναισθηματική νοημοσύνη αποτελεί σημαντικό παράγοντα της ικανότητας των παιδιών να διαμορφώνουν υγιείς σχέσεις και φιλίες, να έχουν καλή επικοινωνία με τους γύρω τους, να έχουν καλή επίδοση  στο σχολείο, να μπορούν να επιλύουν με  αποτελεσματικό τρόπο τα προβλήματα ή τις διαφωνίες τους και να μπορούν να ανταποκριθούν αποτελεσματικά σε ότι τους συμβαίνει έχοντας ένα βίωμα ικανοποίησης για τον εαυτό του & για τη ζωή.  

Θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τα συστατικά της Συναισθηματικής Νοημοσύνης στους παρακάτω τομείς:

Ικανότητα Προσαρμογής:

• Επίλυση προβλημάτων
• Ευελιξία
• Θέαση Πραγματικότητας

Ενδοπροσωπικές Ικανότητες:

• Συναισθηματική Αυτεπίγνωση
• Δυναμισμός
• Αυτονομία
• Αυτό- εκτίμηση
• Αυτενέργεια (να μπορεί το παιδί να θέτει στόχους, να ενεργεί γι’ αυτούς /εκπλήρωση προοπτικών)

Διαπροσωπικές Ικανότητες:

• Ενσυναίσθηση (κατανόηση των σκέψεων & συναισθημάτων των άλλων /τα παιδιά αναπτύσσουν επαρκώς αυτήν την ικανότητα μετά την ηλικία των 7 ετών)
• Κοινωνική υπευθυνότητα
• Διαπροσωπική επαφή & σχέσεις (διαμόρφωση & διατήρηση στέρεων σχέσεων με συνομηλίκους)

Διαχείριση Αγχογόνων Καταστάσεων:

• Αντοχή (διατήρηση ελέγχου σε στρεσογόνες καταστάσεις /μη υπερβολικές αντιδράσεις /κατάλληλη ανταπόκριση)
• Έλεγχο των Παρορμήσεων (αποφυγή να ενεργεί το παιδί με τρόπο που μπορεί να βλάψει τον εαυτό του ή τους άλλους ακόμη & όταν είναι θυμωμένο)

Γενική Διάθεση:

• Ευτυχία (βίωμα ικανοποίησης για τον εαυτό του & για τη ζωή/ θετικό πνεύμα)
• Αισιοδοξία

Η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης στα παιδιά είναι μία τέχνη: απαιτεί από τους γονείς να έχουν γνώση των συναισθημάτων και να επιδεικνύουν συγκεκριμένες συμπεριφορές προσεκτικής ακρόασης και επίλυσης προβλημάτων.

Πολύ συχνά όμως οι γονείς δεν καταφέρνουν να διαχειριστούν τα συναισθήματα τους και κατά συνέπεια και τα συναισθήματα των παιδιών τους Ο δρ. Gottman αναφέρει τα χαρακτηριστικά των γονιών ανάλογα με τον τρόπο που ανταποκρίνονται στα συναισθήματα των παιδιών και διακρίνει 4 κατηγορίες γονιών.

Οι αποστασιοποιημένοι γονείς:

-Αντιμετωπίζουν  τα συναισθήματα των παιδιών  ως ασήμαντα

-Επιθυμούν τη γρήγορη εξαφάνιση των αρνητικών συναισθημάτων του παιδιού

-Δεν επιδιώκουν να λύσουν τα προβλήματα του παιδιού, μιας και πιστεύουν ότι η λύση θα έρθει με το χρόνο

-Αντιλαμβάνονται τα συναισθήματα ως απαίτηση για διευθέτηση θεμάτων

-Δίνουν μεγαλύτερο νόημα στο ξεπέρασμα των συναισθημάτων παρά στο νόημα που μπορεί να έχουν

-Πιστεύουν ότι τα συναισθήματα του παιδιού είναι παράλογα

-Αισθάνονται άβολα, πιέζονται ή πνίγονται από τα συναισθήματα του παιδιού

Τα αποτελέσματα στα παιδιά: Μαθαίνουν ότι τα συναισθήματα είναι λανθασμένα, ακατάλληλα, δίχως αξία. Πιστεύουν ότι κάτι "δεν πάει καλά" στη φύση τους. Αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο χειρισμό των συναισθημάτων τους.

Οι επικριτικοί-αποδοκιμαστικοί γονείς:

-Κρίνουν και επικρίνουν τα συναισθήματα των παιδιών τους

-Θεωρούν ότι τα αρνητικά συναισθήματα είναι αντιπαραγωγικά, χάσιμο χρόνου και γι' αυτό τα τιμωρούν

-Πιστεύουν ότι είναι δείγμα αρνητικού χαρακτήρα

-Πιστεύουν ότι για να επιβιώσουν τα παιδιά πρέπει να είναι σκληρά

-Ενδιαφέρονται για την υπακοή του παιδιού στην εξουσία

-Έχουν την πεποίθηση ότι το παιδί εκφράζει αρνητικά συναισθήματα για να πετύχει κάποιο σκοπό. Αυτή τους η ιδέα έχει συχνά ως αποτέλεσμα συγκρούσεις επίδειξης ισχύος.

Τα αποτελέσματα στα παιδιά: Ίδια με των αποστασιοποιημένων γονέων.

Οι επιτρεπτικοί-παραχωρητικοί γονείς:

-Δεν μαθαίνουν στο παιδί τίποτε σχετικά με τα συναισθήματα

-Δεν του διδάσκουν μεθόδους επίλυσης προβλημάτων

-Είναι παραχωρητικοί και δεν θέτουν όρια

-Επιτρέπουν χωρίς να προσφέρουν καθοδήγηση

-Αποδέχονται ελεύθερα την οποιαδήποτε συναισθηματική έκφραση του παιδιού τους

-Πιστεύουν ότι δεν μπορεί κανείς να κάνει κάτι για τα αρνητικά συναισθήματα παρά μόνο να τα ξεπεράσει

-Βλέπουν τη διαχείριση των αρνητικών συναισθημάτων σαν ένα φαινόμενο απελευθέρωσης υδρατμών: ανοίγουμε το σκέπασμα για να φύγει η πίεση και τα πάντα διορθώνονται.

Τα αποτελέσματα στα παιδιά: Τα παιδιά δε μαθαίνουν να χειρίζονται τα συναισθήματά τους, δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν, να κάνουν φίλους, να τα πάνε καλά με τους συνομηλίκους.

Οι συναισθηματικοί μέντορες:

-Έχουν επίγνωση και εκτιμούν τα δικά τους συναισθήματα

-Σέβονται τα συναισθήματα τους παιδιού τους

-Βλέπουν τα αρνητικά συναισθήματα ως μία ευκαιρία για στενή επικοινωνία και οικειότητα

-Μπορούν να αφιερώσουν χρόνο σε ένα λυπημένο, θυμωμένο, ή φοβισμένο παιδί. Δεν ανυπομονούν όταν αυτό εκφράζει τα δικά τους συναισθήματα

-Δεν περιγελούν - αντίθετα παίρνουν σοβαρά τα αρνητικά συναισθήματα του παιδιού τους

-Δεν λένε στο παιδί τους πώς πρέπει να αισθάνεται

-Είναι ευαίσθητοι και δεν αισθάνονται σύγχυση ή άγχος όταν αντιμετωπίζουν την έκφραση των συναισθημάτων του παιδιού

Τα αποτελέσματα στα παιδιά: Μαθαίνουν να εμπιστεύονται τα συναισθήματά τους και να λύνουν τα προβλήματά τους. Αποκτούν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Αναπτύσσουν υγιείς σχέσεις με τους άλλους. Αναπτύσσουν σημαντικές ικανότητες μάθησης.

Χαρακτηριστικά των γονιών με συναισθηματική αγωγή:

Ο δρ. Gottman αναφέρει τα χαρακτηριστικά των γονιών που εφαρμόζουν την συναισθηματική αγωγή:

-Βλέπουν τα αρνητικά συναισθήματα των παιδιών τους ως μία ευκαιρία για επικοινωνία και τρυφερότητα. Αφιερώνουν, λοιπόν, χρόνο σε ένα λυπημένο, θυμωμένο ή φοβισμένο παιδί για να εκφράσει τα συναισθήματά του. Με τον ίδιο τρόπο αντιδρούν σε κάθε συναισθηματική κατάσταση του παιδιού.

-Μιλούν καθησυχαστικά στο παιδί. Το βοηθούν να κατονομάσει το συναίσθημα που νιώθει, ενώ θέτουν όρια ως προς την έκφραση του συναισθήματος (π.χ. εξηγούν στο παιδί ότι το να σπάσει όλα του τα παιχνίδια δεν αποτελεί λύση στον θύμο του. Το να συζητήσει, όμως, μαζί τους γιατί είναι θυμωμένο μπορεί να βοηθήσει να νιώσει καλύτερα).

-Έχουν επίγνωση και εκτιμούν τα δικά τους συναισθήματα. Έτσι, δεν συγχύζονται ή αγχώνονται όταν τα παιδιά τους εκφράζουν τα συναισθήματά τους –γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν. Αυτό που κάνουν είναι να παίρνουν σοβαρά τα συναισθήματα των παιδιών τους, χωρίς να τους λένε πώς πρέπει να αισθάνονται ούτε αναλαμβάνουν εκείνοι να λύσουν μόνοι τους το πρόβλημα του παιδιού. Αντίθετα, του δείχνουν τον τρόπο να το κάνει εκείνο.

Οι στρατηγικές της συναισθηματικής νοημοσύνης:

Ο J.Gottman απαριθμεί τις παρακάτω στρατηγικές που από κλινικές παρατηρήσεις αποδεικνύονται χρήσιμες στην εφαρμογή της συναισθηματικής αγωγής:

1. Η αποφυγή των υπερβολικών επικρίσεων, των ταπεινωτικών σχολίων ή του χλευασμού όταν ο γονιός επικοινωνεί με  το παιδί.

 2. Η «κλιμάκωση» και ο έπαινος όταν τα παιδιά μαθαίνουν να κάνουν κάτι σωστά.

3. Η αποφυγή αυτών που ονομάζουμε  «γονεϊκές σας προτεραιότητες» - π.χ μαθαίνει ο γονιός στο παιδί να τακτοποιεί το δωμάτιό του λέγοντας «υπάρχουν παιχνίδια πεταμένα σε όλο το δωμάτιο» και όχι «είσαι πολύ ακατάστατος!».

4. Η δημιουργία ενός «χάρτη» της καθημερινής ζωής του παιδιού –δηλαδή, να γνωρίζει ο γονιός με ποιους ανθρώπους συναναστρέφεται κάθε μέρα, σε ποια μέρη συχνάζει, πώς περνά τον ελεύθερο χρόνο του. Έτσι θα μπορεί να κατανοήσει καλύτερα τα συναισθήματα που δε μπορεί να εκφράσει.

5. Η αποφυγή του να «συντάσσεται ο γονιός με τον εχθρό» -π.χ. αν η υπέρβαρη κόρη επιστρέψει σπίτι στεναχωρημένη επειδή η δασκάλα γυμναστικής την χλεύασε για το υπερβολικό βάρος της, μην πάρει ο γονιός το μέρος της δασκάλας, όσο κι αν πιστεύει ότι η μικρή πρέπει να αδυνατίσει.

6. Η σύνδεση των εμπειριών των παιδιών σε σχέση με παρόμοιες εμπειρίες ενηλίκων, για να μπορέσετε να καταλάβετε πώς νιώθουν.

7. Η αποφυγή του να επιβάλλει τις δικές του λύσεις στα προβλήματα του παιδιού –βοήθεια  να βρει αυτές που ταιριάζουν στον χαρακτήρα του.

8. Η ενδυνάμωση του παιδιού  προσφέροντάς του επιλογές και σεβόμενοι τις επιθυμίες του.

9.  Ο σεβασμός στα όνειρα και στην φαντασία του παιδιού.

10. Η ειλικρίνεια απέναντι στο παιδί.

11. Η υπομονή όταν αποφασίζει να αφιερώσει χρόνο στο παιδί.

12. Η κατανόηση της γονεϊκής σας εξουσίας  ως ο συναισθηματικός δεσμός με το παιδί σε αντιδιαστολή με τις απειλές και τις ταπεινώσεις.

13. Η εμπιστοσύνη στη θετική φύση της ανάπτυξης του ατόμου –οι εγκέφαλοι των παιδιών είναι από την φύση τους φτιαγμένοι για να αναζητούν ασφάλεια και αγάπη, γνώση και κατανόηση.

-----------------------------------

Μάντζιου Βασιλική

Ψυχολόγος, Υπαρξιακή οικογενειακή θεραπεύτρια

MSc Κοινωνικής Ψυχιατρικής Παιδιών και Ενηλίκων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Gottman J. (2000). H συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών. Εκδόσεις: Ελληνικά Γράμματα.

2. Χέινς Σ. (2009). Δείξτε στα παιδιά σας την αγάπη σας. Μετάφραση: Παπαγιαννοπούλου Μ. Εκδόσεις: Φυτράκη

Πηγή    sinaisthisi.gr