Η αποδοχή στερεοτύπων μπορεί να περιορίσει την δημιουργικότητα των μαθητών

της Βασιλικής Μπελογιάννη

Για εμάς τους εκπαιδευτικούς τα στερεότυπα και η προκατάληψη ανήκουν ίσως στις πλέον «τετριμμένες» και κοινότοπες κοινωνικές έννοιες. Δεν είναι εξάλλου
λίγες οι φορές που εκστομίζουμε πολλαπλούς αφορισμούς ενάντια στα στερεότυπα, τα αποκηρύσσουμε, τα ψέγουμε και τα αποποιούμαστε. Αυτό, βέβαια, δεν μας καθιστά λιγότερο επιρρεπείς στη χρήση τους.

Στην πραγματικότητα, όλοι οι άνθρωποι σκεφτόμαστε κατά το μάλλον ή ήττον με στερεότυπα, άλλοτε συνειδητά και άλλοτε ασυνείδητα. Ειδικότερα, τα στερεότυπα αποτελούν φυσικές και λειτουργικές κατασκευές του ανθρώπινου νου, που, καθώς φαίνεται, αποσκοπούν αφενός στην καλύτερη ταξινόμηση των πληροφοριών κι αφετέρου στην άμεση ερμηνεία τους και την ταχεία λήψη αποφάσεων. Πολύ απλά, συνήθως τα στερεότυπα μας υπαγορεύουν άμεσα τη στάση που χρειάζεται να διατηρήσουμε απέναντι σε πρόσωπα ή καταστάσεις.

Καθώς, όμως, η στερεοτυπική αντίληψη βασίζεται σε γενικεύσεις, συχνά φθάνουμε να αδικούμε αυτούς στους οποίους αποδίδουμε ένα στερεότυπο ή να περιπέφτουμε σε σφάλματα. Για τον λόγο αυτό χρειάζεται να διατηρούμε μια κριτική στάση απέναντι σ’ αυτούς τους επικίνδυνους αυτοματισμούς του νου (Mueller et al., 2012).

Στο χώρο του σχολείου, όπως και στην καθημερινή ζωή, η εμφάνιση των στερεοτύπων είναι καταιγιστική. Μάλιστα, αποτελεί δυστυχώς κοινή παραδοχή ότι οι έμφυλες διακρίσεις, η ρατσιστική ρητορική και η περιορισμένη αποδοχή της διαφορετικότητας είναι πολύ συχνές ανάμεσα στα παιδιά και τους εφήβους.

Από την πλευρά της η εκπαίδευση προσπαθεί, βεβαίως, να αναχαιτίσει τις στερεοτυπικές αντιλήψεις για λόγους ηθικής, αλλά και διασφάλισης της κοινωνικής ειρήνης. Πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα, ωστόσο, αναδεικνύουν μιαν ακόμη πτυχή της αρνητικής επίδρασης της αποδοχής στερεοτύπων στους μαθητές: η στερεοτυπική νοοτροπία φαίνεται να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ικανότητα των παιδιών για αποκλίνουσα σκέψη και κατ’ επέκταση στη δημιουργικότητά τους (Carter et al., 2006, Tadmor et al., 2013).

Πράγματι, οι σχετικές έρευνες φανερώνουν ότι τα νεαρά άτομα με υψηλή αποδοχή στερεοτύπων τείνουν να παρουσιάζουν μεγαλύτερη αντίσταση σε νέες ιδέες και νέους τρόπους σκέψης. Πολύ περισσότερο, η υψηλή στερεοτυπική αντίληψη φαίνεται να επηρεάζει αποφασιστικά έναν άλλο τομέα της προσωπικότητας, που αφορά τη δεκτικότητα στη νέα εμπειρία (Openess to experience) και είναι απαραίτητος για την ενεργοποίηση της δημιουργικής σκέψης.

Κατά τον ίδιο τρόπο, τα άτομα με έντονες ρατσιστικές κοινωνικές αντιλήψεις τείνουν να παρουσιάζουν συχνότερα ένα φαινόμενο γνωστό ως «δημιουργική στασιμότητα» (creative stagnation) που συνδέεται με τη δυσκολία τους να σκεφτούν εκτός πλαισίου, κριτικά και πρωτότυπα (Ekehammar et al., 2004, Gocłowska et al., 2012, Tadmor et al., 2013).

Έτσι, από ψυχοπαιδαγωγικής απόψεως, η σημασία της μείωσης της στερεοτυπικής συμπεριφοράς των μαθητών έχει συχνά αναφερθεί ως καθοριστική για την ενίσχυση της κριτικής ικανότητας, της αμφισβήτησης και της δημιουργικής σκέψης των μαθητών, των κυρίαρχων παραγόντων, δηλαδή, που συνδέονται με την πρόοδο, την καινοτομία και την ευσυνειδησία στην καθημερινή ζωή (Galinsky et al., 2008, Gocłowska & Grisp, 2013).

Οι εκπαιδευτικές «επιθέσεις» στα στερεότυπα με την παρουσίαση και την πραγμάτευση υπαρκτών προτύπων που δεν αντανακλούν το στερεότυπο, όπως είναι οι γυναίκες στα τεχνικά επαγγέλματα ή οι επιστήμονες με καταγωγή από αναπτυσσόμενες χώρες, μπορούν, όχι μόνο να περιορίσουν τις ρατσιστικές τάσεις στη σχολική μας τάξη, αλλά και να επιδράσουν ενισχυτικά στη δημιουργική σκέψη των μαθητών μας. Ο μεταμοντερνισμός ως φιλοσοφία εκπαίδευσης αποτελεί εν προκειμένω ένα ισχυρό όπλο στα χέρια του δασκάλου, αφού προωθεί την ιδέα ότι η διδακτική ύλη θα πρέπει να προσεγγίζεται από πολλές διαφορετικές οπτικές γωνίες, μια πρακτική που μυεί τα παιδιά στην αντίληψη ότι η πραγματικότητα είναι πολυεπίπεδη και πολυδιάστατη (Galinsky et al., 2008, Sassenberg & Moskowitz, 2005).

Βιβλιογραφία:

• Carter, J. D., Hall, J.A., Carney, D.R. & Rosip, J.C. (2006). Individual differences in the acceptance of stereotyping. Journal of Research in Personality, 40, 1103–1118.
• Ekehammar, B., Akrami, N., Gylje, M. & Zakrisson, I. (2004). What matters most to prejudice: Big Five personality, social dominance orientation, or right-wing authoritarianism? European Journal of Personality, 18, 463–482.
• Galinsky, A.D., Magee, J.C., Gruenfeld, D.H., Whitson, J.A. & Liljenquist, K.A. (2008). Power reduces the press of the situation: Implications for creativity, conformity, and dissonance. Journal of Personality and Social Psychology, 95(6), 1450–1466
• Gocłowska, Μ.Α. & Crisp, R.J. (2013). On counter-stereotypes and creative cognition: When interventions for reducing prejudice can boost divergent thinking. Thinking Skills & Creativity, 72-79.
• Gocłowska, M.A., Crisp, R.J. & Labuschagne, K. (2012). Can counter-stereotypes prime flexible thinking? Group Processes and Intergroup Relations, 16(2), 217-231.
• Mueller, J.S., Melwani, S. & Concalo, J.A. (2012). The bias against creativity: Why people desire but reject creative ideas. Psychological Science, 23(1), 13-17.
• Sassenberg, K. & Moskowitz, G.B. (2005). Don’t stereotype, think different! Overcoming automatic stereotype activation by mindset priming. Journal of Experimental Social Psychology, 41(5), 506–514.
• Tadmor, C., Chao, M., Hong, Y., & Polzer, J.T. (2013). Not just for stereotyping anymore: Racial essentialism reduces domain‐general creativity. Psychological Science, 24, 99‐105.

Πηγή    psychologynow.gr