Παιδικά παιχνίδια – Πώς αναπαράγουν τα στερεότυπα των φύλων

Η Athene Donald είναι μια από τις πιο γνωστές γυναίκες επιστήμονες της Βρετανίας. Πρόσφατα έγινε πρόεδρος της Βρετανικής Ακαδημίας Επιστημών. Στην πρώτη της ομιλία, επέλεξε να μιλήσει για κάτι που, ίσως, κανείς δεν περίμενε: τα παιδικά παιχνίδια και τον ρόλο τους στις σπουδές και την πορεία που ακολουθούν στη ζωή τους τα παιδιά.

Στα μικρά κορίτσια χαρίζονται κούκλες αντί για σετ χημείας, και αυτό κάνει πιο δύσκολη την επιλογή ενός εκπαιδευτικού μονοπατιού προς μια καριέρα στην επιστήμη, λέει η καθηγήτρια φυσικής στο

πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ. Η τοποθέτησή της άνοιξε μια συζήτηση και στον Τύπο. «Τα σεξιστικά παιχνίδια αποτρέπουν τα κορίτσια από το να μελετούν επιστήμες στο σχολείο, λέει κορυφαία ακαδημαϊκός», ήταν ο τίτλος του άρθρου στον βρετανικό Independent.

Τα κορίτσια εξακολουθούν να μένουν μακριά από την επιστήμη και τις πολυτεχνικές σπουδές, και αυτό αρχίζει από την πρώιμη παιδική ηλικία με σεξιστικά παιχνίδια και συμπεριφορές, σύμφωνα με την καθηγήτρια Φυσικής.

«Πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε για αγόρια και κορίτσια και τι είναι κατάλληλο για αυτά από την πολύ πρώιμη ηλικία τους. Έχει σημασία η επιλογή παιχνιδιών? Πιστεύω πως ναι.

Εισάγουμε κοινωνικές κατασκευές αποφασίζοντας στερεοτυπικά τι δέχονται αγόρια και κορίτσια από τα πρώτα στάδια. Τα παιχνίδια των κοριτσιών συνήθως οδηγούν σε παθητικότητα -το να χτενίζουν τα μαλλιά της Μπάρμπι, για παράδειγμα, και όχι να κατασκευάζουν, να φαντάζονται ή να δημιουργούν με Lego ή Meccano. Οπωσδήποτε δεν παίζει ρόλο μόνο αυτό, αλλά συμβάλλει. Αν σε ένα κορίτσι δεν έχει δοθεί ποτέ η ευκαιρία να παίξει με ένα σετ χημείας, μάλλον το επηρεάζει».

Όταν γεννιέται το παιδί έχει ταυτότητα φύλου; Το φύλο είναι βιολογικό ή κοινωνικό; Όταν ερχόμαστε στη ζωή, όπως όλα τα θηλαστικά, μας λέει ο σχολικός ψυχολόγος Ηλίας Βασιλειάδης, είμαστε είτε αρσενικά είτε θηλυκά. «Η ταυτότητα του αγοριού ή του κοριτσιού είναι κάτι που δομείται και συν-διαμορφώνεται τόσο από τη βιολογική μας υπόσταση όσο και από το ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο ζούμε. Δηλαδή υπάρχει μία «βιολογική» βάση αλλά η εξέλιξη καθορίζεται από τον πολιτισμό, την ιστορική διαδρομή και την κοινωνική θέση κάθε ανθρώπου.» Ωστόσο, ο ίδιος πιστεύει ότι το παιχνίδι δεν καλλιεργεί από μόνο του συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. «Το πλέον σημαντικό είναι η λειτουργική τους χρήση. Δηλαδή, το πώς τα χρησιμοποιούμε και πώς τα νοηματοδοτούμε.»

Η διαδικασία κατασκευής στερεοτύπων αρχίζει νωρίς, λέει η πρόεδρος της Βρετανικής Ακαδημίας Επιστημών, και ζητά από γονείς και εκπαιδευτές αναθεώρηση στάσης«Πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης δασκάλων και γονιών», λέει η Athene Donald. «Το πρόβλημα είναι ότι εισάγουμε τα στερεότυπα με βάση το φύλο εξαιρετικά νωρίς. Ξέρω πως πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι το τι κάνουν τα παιδιά στην ηλικία των τεσσάρων χρόνων είναι άσχετο με τις επιλογές σπουδών που θα κάνουν στα 18, αλλά δεν είμαι τόσο σίγουρη. Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι πολλά παιδιά αποφασίζουν, ειδικά για το τι δε θέλουν να κάνουν, περίπου μετά το νηπιαγωγείο… Κορίτσια ήδη από τα επτά τους χρόνια λένε «η μηχανική δεν είναι για μένα» -όμως, πώς το ξέρουν σε τόσο μικρή ηλικία;»

Η ταυτότητα του φύλου είναι κάτι ευρύτερο, αναφέρει ο Ηλίας Βασιλειάδης. «Διαμορφώνεται από τα τρία μας χρόνια και μετά, και συνήθως από τότε είναι που μπαίνουμε στο «καλούπι» του αγοριού ή του κοριτσιού. Μας προσδίδεται δηλαδή ένας διακριτός ρόλος με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και επιλογές. Για παράδειγμα, ροζ χρώμα, κούκλες, κουζινικά, ημερολόγιο, πνευματικά και όχι σωματικά παιχνίδια, θεωρητικές επιστήμες για τα κορίτσι. Αντίστοιχα, επιθετικότητα και όχι παθητικότητα, ποδόσφαιρο, καράτε, διεκδίκηση, θετικές επιστήμες για τα αγόρια.»

Παιχνίδι και προκατάληψη

«Ναι, η κόρη σας μπορεί να παίξει με τουβλάκια, και ο γιος σας με κούκλες», σχολιάζει στην αμερικανική εφημερίδα Washington Post η Ρεμπέκα Χέινς, από το Κέντρο Μελέτης για την Παιδική Ηλικία και τη Νεότητα του Salem State University.

Τι γίνεται, όμως, με την προκατάληψη των γονιών, ειδικά σε κάποιες κοινωνίες; Ο Ηλίας Βασιλειάδης μας απαντά.

«Σε πολλές κουλτούρες, όπως και στην δική μας υπάρχουν «αγορίστικα» και «κοριτσίστικα» παιχνίδια. Τα «αγορίστικα» προάγουν την διεκδίκηση και τα «κοριτσίστικα» την παθητικότητα. Οι παραπάνω συνδέσεις διαμορφώνονται από την κοινωνική θέση της γυναίκας.»

Κάνει κακό ο γονιός στο παιδί όταν το αποτρέπει να παίξει με κάτι που του αρέσει, επειδή «δεν παίζουν με αυτά τα αγόρια», ή επειδή «αυτά δεν είναι για κορίτσια»; Του στερεί πράγματα; «Προφανώς, και εκείνο που έχει τη μεγαλύτερη βαρύτητα είναι το πώς ένα παιδί παίζει με ένα παιχνίδι. Αν δηλαδή ο τρόπος που παίζει με ένα παιχνίδι προάγει την ευχαρίστηση, την δημιουργικότητα, την κοινωνικοποίηση του παιδιού και τη συναισθηματική του ανάπτυξη.»

Το παιχνίδι είναι η δουλειά του παιδιού, έχει πει η Μαρία Μοντεσόρι.  Μέσω του παιχνιδιού, λέει η Ρεμπέκα Χέινς, τα παιδιά αποκτούν αίσθηση της θέσης τους στον κόσμο που τα περιβάλλει, και τους μελλοντικούς ρόλους που είναι διαθέσιμοι για αυτά. «Ως κοινωνία, δεν πιστεύουμε πλέον ότι οι γυναίκες θα έπρεπε να περιορίζονται σε συγκεκριμένα επαγγέλματα ή ότι οι πατεράδες δεν είναι ικανοί να φροντίζουν μωρά. Οπότε, το παιχνίδι των παιδιών θα έπρεπε να αντανακλά τις σύγχρονες πεποιθήσεις, παρά να μένει εγκλωβισμένο σε στερεότυπα της εποχής του ’50.»

Ο ρόλος των εταιριών

Εδώ και πολλά χρόνια, γονείς και εκπαιδευτικοί στις Ηνωμένες Πολιτείες ζητούν από τις εταιρίες να σταματήσουν τον διαχωρισμό των παιχνιδιών σε παιχνίδια «για αγόρια» και «για κορίτσια». Πριν από λίγους μήνες, μία από τις πιο γνωστές αμερικανικές εταιρίες κατασκευής παιχνιδιών, ανακοίνωσε ότι σταματά τον διαχωρισμό «μπλε» και «ροζ» διαδρόμων στα καταστήματά της.

Έχουν προηγηθεί αντιδράσεις, κριτική, αλλά και καμπάνιες από οργανώσεις όπως η «Let Toys Be Toys» και «No Gender December«.

«Το παιχνίδι αποτελεί ίσως το βασικότερο εργαλείο για την αυτορρύθμιση και τη χειραφέτηση του παιδιού. Οι άνθρωποι που μαθαίνουν να παίζουν ομαδικά, που μαθαίνουν να μοιράζονται, να αλληλεπιδρούν και να δημιουργούν, προφανώς και θα είναι περισσότερο ενεργητικοί, μεθοδικοί και διεκδικητικοί ως ενήλικες», λέει ο Ηλίας ΒασιλειάδηςΣτην Ισπανία, η εφημερίδα El Pais έγραφε πριν από λίγες εβδομάδες για την επιτυχία μιας ισπανικής εταιρίας παιχνιδιών που κυκλοφόρησε έναν «μη σεξιστικό» κατάλογο. Η ιδέα «γεννήθηκε» πριν από τρία χρόνια, η εταιρία τη μοιράστηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και είχε τόσο μεγάλη απήχηση ώστε εκδόθηκε ανάλογος χριστουγεννιάτικος κατάλογος. Και φέτος, επαναλαμβάνει την κίνηση. Στον χριστουγεννιάτικο κατάλογό της, για δεύτερη χρονιά, η εταιρία εμφανίζεικορίτσια να καταπιάνονται με εργαλεία και κατασκευές,  και αγόρια να σπρώχνουν καροτσάκια και να παίζουν με κούκλες.

Στο μέλλον, η συζήτηση για την κατασκευή στερεότυπων μέσω φύλου θα μπορούσε να πάει ακόμη παραπέρα, γράφει το άρθρο της Washington Post, σε τομείς όπως η βιομηχανία ρούχων. Ήδη,  πολλοί καλούν να μπει ένα τέλος στα στερεότυπα με βάση το φύλο που συναντώνται στον σχεδιασμό και το μάρκετινγκ στα ρούχα των παιδιών, γράφει το άρθρο της Washington Post. Και αναφέρει την καμπάνια δέκα μικρών εταιριών ρούχων, ClothesWithoutLimits, σύμφωνα με την οποία, «τα παιδιά οπωσδήποτε το παρατηρούν όταν τα καταστήματα διαχωρίζουν τα ρούχα με τόσο σαφή τρόπο σε «αγόρια» vs «κορίτσια», χρώματα, θέματα και στιλ. Και αυτό στέλνει ένα συγκεκριμένο μήνυμα για το τι θεωρείται ότι πρέπει να τους αρέσει και ποιοι υποτίθεται ότι πρέπει να είναι».

πηγές: Independent, El Pais, Washington Post

φωτογραφίες: ΑΠΕ/ΜΠΕ

ΠΗΓΗ  ΕΡΤ